زخم معده و اثنی عشر
زخم معده و اثنی عشر (زخم گوارشی)
تشخیص و درمان
تعریف: زخم معده و اثنی عشر که اصطلاحاً به آن زخم پپتیک گفته می شود،وجود زخم یا خراش در پوشش (مخاط) معده و اثنی عشر(دودنوم) است.معده اسید ترشح می کند و مخاط معده و اثنی عشر مکانیسم هایی برای محافظت از خودشان در برابر آن دارند.وقتی این روش به عللی متوقف شود،تاثیر اسید بر پوشش داخلی معده باعث زخم گوارشی می شود.زخم پپتیک(گوارشی) حدوداً 1-2 سانتیمتر قطر داشته و شبیه زخم بزرگ دهان هستند.زخم اثنی عشر در برخی نقاط بر روی 10% افراد در طول زندگی شان تاثیر می گذارند و در سنین20-45 دیده می شود. زخم معده چندان شایع نیست و معمولاً افراد بالای 50 سال را تحت تاثیر قرار می دهد.
علائم :
برخی افراد با زخم پپتیک علائمی ندارند لیکن خیلی از اشخاص علائم زیر را دارند:
- احساس درد و سوزش سردل و یا انتهای جناغ سینه و احساس درد در پشت
- شروع درد 1-2 ساعت بعد از خوردن غذا
- بدتر شدن درد در صورت خالی بودن معده مانند درد شبانه که با خوردن آنتی اسید و شیر بهبود می یابد
- آروغ زدن
- تهوع و استفراغ
- سوءهاضمه
- کاهش وزن و کاهش اشتها
- مشاهده خون در استفراغ یا مدفوع. البته این علائم می تواند ناشی از مشکلات دیگری غیر از زخم معده باشد و نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارد.
علل زخم معده و اثنی عشر:
وقتیکه کارکرد پوشش طبیعی معده متوقف می شود که کار آن محافظت در برابر ترشحات هاضمه نظیر اسید معده و پپسین است( پپسین آنزیمی است که پروتئینها را تجزیه می کند) و یا ترشحات اسید معده بحدی است که محافظت پوشش معده را درهم می شکند،در آن صورت زخم ایجاد میشود.
علل عمده زخم گوارشی شامل:
- شایعترین علت، عفونت معده با باکتری بنام هلیکوباکترپیلوری است( helicobacter pylori ). تقریباً 20% آمریکایی ها آلوده به این باکتری هستند و بیشتر توسط آب و غذا و احتمالاً بزاق منتقل می شود.این باکتری موجب تضعیف پوشش معده و آن نیز باعث آسیب مخاط معده و اثنی عشر و زخم پپتیک می شود.
- برخی از داروها که داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی NSAIDs نامیده می شوند،میتوانند باعث زخم گوارشی شوند.این داروها که شامل داروهایی نظیر ایبوپروفن،دیکلوفناک،آسپرین،ناپروکسن،ایندومتاسین و ..... است ،خاصیت اسیدی داشته و درعین حال جریان خون معده و بازسازی سلولهای آسیب دیده را مختل می سازند.مصرف همزمان داروهای فوق و کورتونها میتواند باعث خونریزی معده شود.
- کشیدن سیگار و مصرف بی رویه الکل خطر ابتلا به زخم معده را افزایش می دهد.و استرس نیز می تواند آنرا تشدید نماید.
- سندروم زولنگر-الیسون که یک تومور غیرشایع لوزالمعده و اثنی عشر است میتواند با افزایش ترشح گاسترین موجب افزایش ترشح اسید معده شود.
عوارض زخم گوارشی:
اغلب افرادی که زخم معده دارند،هیچ عوارضی ندارند لیکن عوارض عمده شامل موارد زیر است:
1- خونریزی: گاهاً زخمها موجب خونریزی از مخاط معده و اثنی عشر می شود.اگر این اتفاق بیفتد نیاز به بستری وجود دارد.زخم خونریزی دهنده می تواند باعث علائمی شوند که عبارتند از:
- استفراغ خونی( معمولاًقرمز روشن)
- استفراغی که در آن لکه های قهوه ای تیره از خون لخته شده وجود داشته باشد(با ظاهر شبیه قهوه زمینی)
- خون در مدفوع(معمولاًقرمز تیره)
- مدفوع سیاه قیری
اگر بیمار دارای این علائم باشد بایستی فوراً به پزشک مراجعه کند.
2- کم خونی: اگر خونریزی از زخم آهسته باشد،بیمار ممکن است خون در مدفوع یا استفراغ خود نبیند امّا آنمی(کم خونی) را بروز دهد.این حالتی است که در آن گلبولهای قرمز خون به حد کافی برای حمل اکسیژن در بدن وجود نداشته باشد.
3- سوراخ شدن(پرفوراسیون) معده و اثنی عشر: بندرت ممکن است زخم بطور عمیق به داخل دیواره معده و اثنی عشر نفوذ کند بطوریکه یک سوراخ بداخل شکم باز شود.این حالت موجب درد شدید شده و نیاز به جراحی اورژانسی وجود دارد لیکن بدلیل اینکه درمان دارویی معمولاً موفقیّت آمیز است،جراحی بندرت برای درمان زخمهای پپتیک بکار می رود.
تشخیص:
- آزمایش تشخیص هلیکوبکترپیلوری.
1- آزمایش تنفسی: برای تست تنفسی مایعی(محلول اوره) برای خوردن به بیمار می دهند که توسط هلیکوباکترپیلوری تجزیه و به گاز(کربن مخصوص) تبدیل می شود.که این کربن از طریق خون به ریه ها انتقال و دفع می شود.در نتیجه تنفس بیمار از لحاظ وجود آن گاز توسط دستگاه، مورد آزمایش قرار می گیرد.تست تنفسی 98-96 درصد دقّت دارد.
2- آزمایش خون: اگر زخم در اثر عفونت با هلیکوباکتر پیلوری ایجاد شده باشد،بدن در برابر آن پادتن(آنتی بادی) ترشح می کند که با آزمایش خون و اندازه گیری آنتی بادی می توان بیماری را تشخیص داد.
3- آزمایش مدفوع: این آزمایش را اصطلاحاً تست انتی ژن مدفوع هلیکوباکترپیلوری HpSA گفته می شود که یک روش دقیقی است.
در صورت استفاده از داروهای ضدزخم معده،تا دو هفته بعداز قطع دارو آزمایشات تنفس،خون و مدفوع دقیق نخواهد بود.
آندوسکوپی:
آندوسکوپی روشی است که در آن یک وسیله لوله مانند قابل انعطاف را از طریق دهان و با استفاده از یک آرامبخش وارد معده و روده می کنند که اصطلاحاً آنرا گاستروسکوپ می نامند.این روش معمولاً در بیمارستان انجام شده و در موقع لزوم از معده نمونه برداری می شود و در آزمایشگاه برای تشخیص وجود هلیکوباکترپیلوری با استفاده از میکروسکوپ و یا مستقیماً(بررسی وجود آنزیم اوره آز) آزمایش انجام می گیرد.
آندوسکوپی تنها روش مطمئن برای تشخیص زخم گوارشی است اما هرکسی که درد شکم داشت نیاز به آندوسکوپی ندارد بلکه راههای دیگری برای بررسی مشکل بیمار وجود دارد.
باریم خوراکی:
این شامل خوردن یک مایع حاوی باریم(یک ماده که در عکسبرداری از معده و روده دیده می شود) است.تصاویر اشعه ایکس شکم بیمار Upper GI XRAY،کناره های معده و روده را بطور واضح نشان می دهد.
درمان
1- درمان دارویی: دو گروه از داروها برای درمان زخم معده در دسترس وجود دارند.هردو گروه تولید اسید معده را کاهش داده و به زخم فرصت می دهد تا بهبود یابد.
- مسدودکننده های گیرنده H2 هیستامین: شامل رانیتیدین(زانتاک) و سایمتیدین(تاگامت) هستند.اینها برای اکثر افراد مبتلا به زخم پپتیک مؤثر هستند.
- مهارکننده های پمپ پروتون: این داروها می توانند ترشح اسید را بطور کامل متوقف کنند.نمونه های آن شامل امپرازول omeprazole ،پنتوپرازول،لانزوپرازول.
- محافظت کننده های پوشش معده مانند بیسموت ساب سالیسیلاتbismuth subsalicylate .
بیشتر این داروها علائم بیماری را کاهش می دهند و در عرض چند هفته زخم بهبود می یابد لیکن یکبار که دارو قطع می شود،ممکن است زخم مجدداً عود نماید مگراینکه آلودگی به هلیکوباکترپیلوری درمان و از بین برود.
- آنتی بیوتیکها:
اگر آزمایشات وجود هلیکوباکترپیلوری را تائید کند ترکیبی از داروهای مهارکننده پمپ پروتون بعلاوه آنتی بیوتیکهای مؤثر داده می شود که شامل آموکسی سیلین،کلاریترومایسین clarithromycin ،مترونیدازول و تتراسیکلین هستند. معمولاً برای درمان از روش درمان سه گانه استفاده می شود که شامل دو هفته درمان با دو نوع آنتی بیوتیک و یک مهارکننده اسیدمعده و یا بیسموت است.
کمک به فرد
- ترک سیگار
- عدم خوردن غذاها و نوشیدنی هایی که علائم را تشدید می کنند مانند غذاهای ادویه دار، الکل و قهوه
- عدم مصرف بی رویه داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی مانند آسپرین و ...
- پرهیز از استرس
