سنگ کیسه صفرا و مراقبتهای آن

سنگ کیسه صفرا      

صفرا چیست؟ صفرا مایعی است که در کبد ساخته شده ودر کیسه صفرا ذخیره وتغلیظ می گردد تا موقعی که بدن نیاز به هضم چربیها پیدا کند.در این زمان کیسه صفرا منقبض شده وصفرا را از طریق مجاری صفراوی به داخل روده کوچک می ریزد،جایی که صفرا به هضم چربیها کمک می کند .صفرا حاوی آب، کلسترول،نمک های صفراوی،پروتئین ها وبیلی روبین است. نمک های صفراوی،باچربی ها ترکیب می شوند وبیلی روبین (رنگ دانه)نیز به صفرا و مدفوع رنگ زرد میدهد.

سنگهای صفرا چگونه تشکیل می شوند؟

 سنگهای کیسه صفرا اجسام بلوری هستند که به دلیل سخت ومتراکم شدن اجزای طبیعی وغیر طبیعی صفرا به وجود می آیند.

انواع سنگ صفرا:

1)سنگ های کلسترولی:حدود 80% سنگهای صفرا از رسوب کلسترول ایجاد می شود وبه سنگهای کلسترولی  cholesterolمعروف هستند. در بسیاری از افراد که دچار سنگهای کیسه صفرا می شوند میزان کلسترول موجود در صفرا بیش از حدی است که بتواند به حالت محلول پایدار باقی بماند ودر نتیجه در صفرای فوق اشباع باکلسترول، بلورهای کلسترول تشکیل می شود. رسوب تدریجی کلسترول بر روی یکدیگرمنجر به پیدایش سنگهای صفراوی کلسترولی می شود.

 2)سنگهای رنگ دانه ای یا(پیگمانته): سنگهای کوچک وتیره ای هستند که از بیلی روبین ساخته می شوند. عوامل موثر در ایجاد سنگهای رنگ دانه ای عبارتند از: الف)عوامل ژنتیکی:مثلاً در آسیائیها بیشتر از سایر نقاط است. ب)سیروز الکلی ج)عفونت مزمن مجاری صفراوی د)اختلالات خونی ارثی مانند کم خونی داسی شکل(که درآن بیلی روبین زیادی تشکیل می شود. ذ)سن بالا

به طور کلی عواملی که در ایجادسنگ کیسه صفرادخالت دارند کدامند؟

 1)وراثت: سنگ کیسه صفرا در بعضی خانواده ها بیشتر است وبه خصوص در بستگان درجه اول کسانی که سنگ کیسه صفرا گرفته اند بیشتر دیده می شوند.

 2)نژاد: بومیان آمریکا وآسیائیها استعداد ژنتیکی برای ترشح میزان زیادی کلسترول در صفرا دارند و در آفریقا سنگ صفرا نادر است.

 3)جنس: سنگ کیسه صفرا در 10%زنان و5%مردان بالغ در جامعه دیده می شود.

4)هورمون استروژن: به نظر می رسدمصرف قرصهای حاملگی (حاوی استروژن)سطح کلسترول را در صفرا افزایش وحرکت کیسه صفرا را کاهش می دهند که این دو مورد می توانند منجر به سنگ صفراوی شوند.

 5)چاقی: مطالعات نشان داده که تا 50% افراد خیلی چاق دچار سنگ کیسه صفرا میگردند و چاقی به خصوص در سن زیر 50 سالگی باعث تشکیل سنگ کیسه صفرا می شود.

6)سن: با افزایش سن احتمال سنگ کیسه صفرا بالا می رود به طوریکه اغلب بیماران دچار سنگ کیسه صفرا در سنین 50 تا 70 سالگی هستند .

 7)داروها: مصرف داروهای پایین آورنده چربی خون به خصوص کلوفیبرات احتمال تشکیل سنگ صفرا را افزایش می دهند. همچنین مصرف سفتریاکسون نیز در تشکیل سنگ صفرا نقش دارد. 8)دیابت(بیماری قند): در دیابتی ها سنگ کیسه صفرا سه برابر افراد عادی دیده می شود.

9)رژیم غذایی: مصرف گوشت قرمز و تخم مرغ ،شیرینی فراوان وحبوبات به مقدار زیاد باعث افزایش احتمال سنگ کیسه صفرا می شود. مصرف میوه وسبزی تازه احتمال بروز سنگ کیسه صفرا را کم می کند وبه همین دلیل شیوع سنگ کیسه صفرا در گیاه خواران بسیار پایین است. فعالیت و تحرک کم وهمچنین یبوست درتشکیل سنگ کیسه صفرا مؤثر است.

10)کاهش سریع وزن: در کاهش سریع وزن ، کبد کلسترول اضافی را به درون کیسه صفرا ترشح نماید که می تواند باعث ایجاد سنگ صفراوی شود.

نشانه های سنگ صفراوی چیست؟

 بسیاری از افراد دارای سنگ صفراوی نشانه ای ندارند(50%). این سنگهای (بی علامت)تداخلی با عملکرد کیسه صفرا،کبد یا لوزالمعده نداشته ونیازی به درمان ندارند. 1) درد: درد به علت انسداد مجرای خروجی صفراوی(مجرای سیستیک)ومعمولاً پس از خوردن غذای پر چرب وسنگین شروع می شود و 30 دقیقه تا چند ساعت طول می کشد سپس بهبود می یابد. این دردها که از خفیف تا خیلی شدید متغیر است در قسمت بالای شکم و زیر دنده های انتهایی راست حس می شود وبه کتف و شانه راست ویا به اطراف معده(اپی گاستر) انتشار می یابد. 2) تهوع واستفراغ 3) یرقان(زردی) 4) تب ولرز 5) مدفوع خاکستری 6) نفخ وسوء هاضمه شایعترین عارضه سنگ کیسه صفرا التهاب حاد کیسه صفرا است (کوله سیستیت حاد) که در این مورد کیسه صفرا بزرگ و حساس است. تکرار حملات حاد منجر به التهاب مزمن کیسه صفرا می شود که با تب همراه بوده ودر لمس نیز شکم حساس است.

تشخیص و بررسی احتمالی: اقدامات تشخیصی می تواند شامل موارد زیر باشد. آزمایش خون شامل شمارش سلولهای خونی و بیوشیمی خون،سی تی اسکن،سونوگرافی کیسه صفرا،کوله سیستوگرافی(عکسبرداری از کیسه صفرا با ماده حاجب واشعه ایکس) و نیز عکسبرداری ساده از کیسه صفرا با اشعه ایکس.

 درمان:

 در مواردی که سنگ کیسه صفرا علامتی ایجاد نمی کند، نیاز به درمان وجود ندارد. 1) درمان دارویی 2) درمان جراحی 3) سنگ شکنی با امواج صوتی( لیتوتریپسی).

 1)درمان دارویی:

به محض اطمینان از وجود سنگ کیسه صفرا درمان ضروری می شود حتی اگر احساس هیچ نوع ناراحتی نشود زیرا خطر بسته شدن مجرای صفراوی وجود دارد.در شرایطی که جراحی با خطر توام باشد درمان با دارو برای سنگهای کوچک کلسترول بهتر از جراحی است. اما چنانچه سنگها دارای مواد دیگری مانند کلسیم باشد ویا سنگ در مجرای صفرا مستقر شده باشد درمان با جراحی یا اولتراسون امکانپذیر است. رایج ترین داروی حل کننده سنگ صفرا کنودئوکسی کولیک اسید است البته اورسودئوکسی کولیک اسید نیز قابل مصرف است.

معایب درمان دارویی: 1- درمان طولانی (چند سال) 2- عوارض جانبی مانند اسهال 3- عود مجدد سنگ صفراوی بعد از قطع دارو 4- افزایش کلسترول خون وایجاد تصلب الشرائین (آترو اسکلروز) داروهای گیاهی:متخصصان گیاهان دارویی معتقدند اگر روغن زیتون به مقدار زیاد و روزانه 1 الی 2 قاشق سوپخوری میل شود سنگ کیسه صفرا را دفع می کند. 2) درمان جراحی: کاربرد جراحی وبرداشتن کیسه صفرا موقعی است که بیمار بیش از 48 ساعت علائم التهاب حاد کیسه صفرا را داشته ویا دردهای کولیکی راجعه(قولنج صفراوی) همراه با سنگ داشته باشد. عمل جراحی می تواند به روش باز ویا با لاپاراسکوپی باشد .

 عمل لاپاراسکوپی: با ایجاد چند سوراخ کوچک بر روی پوست برای مشخص کردن وبرداشتن کیسه صفرا انجام میشود درد و زمان بستری بعد از عمل در این روش کمتر است.

رژیم غذایی بعد از عمل :

 معمولاً بعد از عمل مواد جوشیده وشیرین بهتر تحمل می شودرژیم غذایی نرم وکم چربی داده می شود . پیشگیری: برای کاهش خطر ابتلا به سنگ صفراوی نکات زیر را رعایت کنید: 1- از خوردن غذاهای چرب وحاوی کلسترول زیاد خودداری کنید. 2- تحرک کافی داشته باشید . 3-حتی الامکان از روشهای جلوگیری از بارداری به غیر از قرص خوراکی استفاده کنید . 4- سبزیجات ومیوه جات بیشتری میل کنید . 5- وزن ایده آل داشته باشید،چاقی مضر است. 6- از استعمال الکل ودخانیات پرهیز کنید. 7-بیش از دو بار حاملگی مضر است.